Sint Nicolaas en de Kerstman

SINT NICOLAAS

5 december 2012

Onderstaande tekst komt uit mijn boek: bloemschikken voor de winterse feestdagen; uitg. Terra. copoyright Aad van Uffelen


Over St.Nicolaas zijn vele verhalen in omloop. Het Sint Nicolaas­feest (6 dec.) is van oorsprong een christelijk feest, zij het dat er ook heidense elementen in zijn verweven. De historie vertelt dat de Sint een samengaan is van twee vroegchristelijke bisschop­pen: Nicolaas van Myra en Nicolaas van Pinosa. Onze St.Nico­laasviering is vooral geba­seerd op de Sint van Myra.

Waar­schijnlijk is hij in 270 in Patara in Lyci (dat toen Grieks was) geboren. Lyci was een vroegchristelijk han­delsstaatje en lag aan de Middellandse Zee. Nicolaas werd later bisschop van Myra, dat daar dichtbij ligt. Lyci werd later Turks en daarmee islamitisch gebied. St.Nico­laas stierf rond 342. Omdat zijn tombe in islamiti­sche handen viel besloten zijn vereer­ders uit Bari in Zuid Italië (Bari was in die tijd Spaans) zijn overblijfselen te ontzetten. In 1087, op 9 mei, werden zijn resten in Bari inge­haald; al snel daarna werd Bari een beroemde handels­stad. Een prachtige kerk werd het middel­punt van de Nico­laasver­ering in de R.K.kerk.

St.Nicolaas werd beschermheilige voor zeevaarders, schepen, kooplui en bankiers.(dat laatste is nu wel wrang door alle misstanden bij banken…) Tevens was hij bekend als huwelijks­koppelaar en kinderweldoener. St.Nicolaas in vele landen bekend en vereerd, zij het dat dit op nogal verschillende wijze gebeurt. Zo is hij de hoogste heilige in Rusland. Velen dragen daar op reis een kleine icoon van hem bij zich. In Bari worden jaarlijks nog St.Nicolaas processies gehou­den.

 

Een bijzon­der aardig leven is de goedheiligman gaan leiden in Amerika. In de 18e eeuw kwam hij daar als Kerstman (Santa Claus) tot leven, rij­dend in een slee bespan­nen met rendieren. Het meest aannemelijk is dat Nederlandse emigranten hem daar hebben geïntroduceerd.
 

In Nederland en België zijn vele kerken aan St.Nico­laas gewijd, vooral rondom het IJsselmeer en bij plaat­sen aan het water. Dat de Sint een flexibel man is, bewijst het gegeven dat hij zich door de eeuwen heen overal gemakkelijk heeft aangepast aan de plaatselijke situatie.

In Nederland en Noord‑Europa vormden ook de Germaan­se winterfees­ten een voorloper van St.Nicolaas.

Ter illustratie het volgende. De Germaanse god Wodan reed door het luchtruim op een wit achtbenig paard dat Sluipsnel heette. Dit paard vormt het verstand, gericht op het bovenzinne­lijke. Wodan droeg een grote hoed, symbool van het hersendenken en hij had een wijde man­tel om, als symbool van de allesomvattende Ik‑kracht. Zijn grauwe baard tekende Wodans macht; zijn speer (ga snel, de trefzekere gedachte) hield hij in zijn hand. Omdat het midwinter­feest was, zag men in Wodan tevens de brenger van het licht. Hij strooide noten en dingen door de schoorsteen. De mensen stemden hem gunstig door voer voor het paard buiten te zetten en brachten de god een offerdier. Het hedendaagse suikergoed en varkens van marsepein herinneren daaraan. Wodan was god van storm en oorlog; zijn echtgenote Freyda was godin va- vruchtbaarheid, het huis en het huwelijk.

De Germanen kenden vele goden; de nadruk lag bij hen op de natuur. Zo kenden zij heilige wouden, bomen e.d. 

Zwarte Piet komt bijna uitsluitend in Nederland voor. Men dacht in de Middel­eeuwen dat dit een neger was. Sint had een helper die hij over­heerste (zoals de blanken de zwarten overheersten). Piet strafte met de roede en de zak« Wodan had echter ook een knecht, Rupert.

 

De christenen kregen van de kerk St.Nicolaas als vervan­ging van Wodan. Met witte baard en in wijde mantel gehuld rijdt hij op zijn witte paard. De hoed werd een mijter, van boven open voor contact met de geestelijke wereld en de speer werd een waardige staf. Al doende brengt Sint ons de hemelse gaven. Van Rupert maakte de kerk Piet de knecht die in feite een duivel was die in de hel woonde. Door het vuur was hij zwart als roet. De zak en slaag krijgen we als we slecht blijven leven zonder het hemelse licht te willen zien.

In Nederland is het St.Nicolaasfeest een gezellig feest van vooral plezier, gedichten en geschenken. Taai‑taai, specu­laaspoppen, marsepeinen harten, het zetten van de schoen met voer voor het paard e.d. herinneren ons aan de heidense gebruiken.

Ook vruchtbaarheidssymbolen uit Spanje leven nog voort zoals: zuid­vruchten en sinaasappels (o.a.in België nog in gebruik). Peperno­ten werden ook wel aan kinderloze echtparen gegeven. De feitelijke kerkelijke viering van St.Nicolaas is op 6 december. Zoals bij zovele feesten wordt de vooravond van de feestdag erbij betrokken; dus vieren wij St.Nicolaas op 5 december ‘s,avonds.