Is de Bastaardsatijnrups een plaag in Westland?

Aad van Uffelen 27-05-2017 op de Weblog geplaatst            Deze update 18-10-2017

In de duinen en op het strand komt tegenwoordig soms de bastaardsatijnrups voor en vaak in grote aantallen. De brandharen die de rups heeft geeft soms zeer ernstige klachten, vergelijkbaar met die van de eikenprocessierups, ook zo een lekkere jongen!

De rups is donkerbruin tot zwart en heeft bosjes lange brandharen. Aan die haren zitten weerhaakjes. Een enkele rups kan meer dan een miljoen brandharen hebben!

Zoals zoveel rupsen komt ook deze al uit oneindige tijden en is meestal geen probleem. Maar als er in hun leefgebied even weinig te smikkelen valt, hun habitat verstoord raakt en er minder natuurlijke vijanden zijn, dan kunnen ze ook wel eens het strand op wandelen, waar natuurlijk niet veel te eten valt. Maar waar ze wel voor overlast zorgen.

Bastaaardsatijnrups, let op de 2 rode wratten als herkenning.

Door aanraking, of door de wind kan je met de haren in contact komen. Je huid en haren lopen gevaar. Nog erger is het als ze in je ogen komen of in je longen.
Jeuk, jeuk jeuk en blaasjes en bultjes en nog erger, roodheid en ontsteking van de huid of de ogen is het gevolg. Hoesten, kortademigheid, overgeven, slikproblemen, het kan allemaal gebeuren.
Ben je de klos, dan kan je proberen met tape de haren te verwijderen( niet met tape in de ogen).
Ogen en de huid spoelen met lauw water daarna is behulpzaam de problemen te verminderen.
Kleding moet je op 60 graden wassen om van de haren af te komen.

In uitzonderingsgevallen kan een allergie zo ernstig zijn dat de dokter er aan te pas moet komen. Meestal zijn de klachten na een tot twee weken verdwenen. Aloë vera of Calendula beperken de jeuk.

De enige manier om dit alles te voorkomen is vermijden. Niet naar de duinen of het strand gaan als ze er zijn. En ga in ieder geval niet op het zand zitten, dan heb je minder kans op aanraking. Mei en juni zijn de probleemmaanden, maar in juni /juli gaan de rupsen verpoppen en dan raakt het probleem vanzelf over.

De vlinder, bastaardsatijnvlinder  (Euproctis chrysorrhoea) is een witte nachtvlinder met een bruin bosje haren aan het achterlijf. Hij komt in de kuststreek voor, vooral in het duinstruweel met duindoorn. In het najaar en winter zijn de rupsen klein en ongevaarlijk. Zij legt eitjes in juli/augustus. Dat doet ze aan de onderzijde van het blad. Ze komen in augustus uit. Jonge rupsen skeletteren de jonge bladeren. Daarna wordt het blad bovenin de twijgen aaneen gesponnen tot een wit spinsel. De rupsen vervellen  en in september gaan ze overwinteren in groepen van wel 500 rupsen. 

Nest van de bastaardsatijnrups

De rupsen vreten de duindoorn vaak kaal en gaan dan op zoek naar voedsel en komen zo ook op het strand. Vroeger kwamen ze binnenlands vooral voor, maar mogelijk door klimaatverandering, maar vooral door vernielen van hun leefgebied, zijn ze nu vooral in de drogere duingebieden te vinden en overwinteren daar. Nesten  zijn taai, zitten vaak aan het eind van de takken en zitten vol jonge rupsen, ze worden niet meer weg geknipt dus hebben ze het gemakkelijk. De rups is er van september tot eind juni, daarna verschijnt de vlinder.

Omdat de nesten vooral in de takken van de duindoorn zitten om zoveel mogelijk zon te vatten, is het soms onmogelijk die te verwijderen want duindoornstruweel is ondoordringbaar door de dichte doorntakken tot soms 5 meter hoog. Daar komt bij dat massaal de duinen in trekken om ze te verwijderen kan ook veel schade aan de duinnatuur aanrichten. Dan is de bestrijding erger dan de kwaal, nog los van de kosten. Chemische bestrijding is onmogelijk en verstoort de natuur nog meer.

Op een milieuvriendelijke wijze bestrijden met een biologisch middel zou kunnen, maar het moet al in een vroeg stadium worden toegepast als de rupsen nog in de nesten zitten en geen brandharen hebben. Met een spuitkanon moeten dan alle nesten worden bestoven met een bacteriepreparaat op basis van Bacillus thuringiensis of  met insectparasitaire nematoden als contact middel is kan ook.
 

Men zegt dat het voor mens en dier  niet gevaarlijk is, maar dat zijn maar weinig middelen want de ecologische samenhang wordt altijd verstoord. En ook andere rupsen zijn gevoelig voor biologische bestrijding. Het middel is dus erger dan de kwaal.
 

Natuurversterking en leefvoorwaarden scheppen voor de natuurlijke vijanden van de bastaardsatijnrupsen is een betere weg: sluipwespen- bijen en mijten bijvoorbeeld, maar ook vogels en mogelijk zelfs vleermuizen. Verder maakt het spuitkanon veel herrie en dat verstoort het duinleven.
 

Mechanische bestrijding door wegknippen kan dus ten dele helpen. Maar je moet wel een speciaal pak aan en de rupsen als gevaarlijk afval worden afgevoerd met een eigen Euralcode. Je kan dus niet met een paar honderd vrijwilligers de duinen intrekken om even de rupsen te pakken te nemen!

De bastaardsatijnrups komt langs de hele Nederlands-Belgische kust voor en ook in het binnenland zie je hem. Verwar hem niet met de eikenprocessierups, ook een probleemgeval, die heeft geen oranje wratten op het achterlijf.
 

De bastaardsatijnrups is Oligofaag, wat betekent dat hij op één plantenfamilie leeft; de Elaeagnaceae: zoals de duindoornn, meidoorn, eik, lijsterbes, prunus (sierkers), olijfwilg, Magnolia (beverboom) etc.

Voor de Westlandse kust zou versterken van de natuur en de biodiversiteit en verbeteren van de leefomstandigheden voor de natuurlijke vijanden, de beste oplossing zijn. 

Helaas zien we een tegenovergestelde beweging want de kustnatuur komt steeds meer onder druk te staan en inperking in plaats van versterking is het geval. Kustbebouwing, strandhuisjes, meer infrastructuur en drukte maakt dat steeds meer soorten in de knel komen en door onbalans krijg je dan situaties als met de eikenprocessierups en de bastaardsatijnrups.
En uiteindelijk nog veel meer problemen.